شیوه‌های جدید تولید دانش و علم‌ورزی تأملی جامعه شناختی بر تحوّل معیارهای اخلاقی و سلوک علمی در عرصه علم و فنّاوری

زمینه: همجوشی و تکوین مشترک علم و جامعه و از بین رفتن مرزهای سنتی بین این دو همسو با تحوّلاتی مانند تجاری­شدن، خصوصی شدن، اداری شدن، عینی شدن علم­فناوری و کاهش استقلال علم و دانشگاه، جملگی به شکل­گیری الگوی جدیدی در فهم و انجام فعالیتهای علم فناورانه و پژوهشهای معطوف به آن شده است. هدف اصلی این مقاله پرداختن به دلالتهای این تحول عالی برای آداب، اخلاقیات و معیارهای سلوک علمی است.   روش کار: در این مقاله ابتدا به بررسی جایگاه اخلاق و آداب علم در الگوی مِرتُنی و برخی انتقادات وارد بر آن پرداخته شده است و سپس زمینه­های شکل­گیری الگوی جدید تولید دانش و تاثیر آن بر اخلاقیات و آداب علم از منظر دو رویکرد تاثیرگذار این الگوی یعنی علم فرادانشگاهی و شیوه جدید دانش مورد بررسی قرار گرفته است.   نتیجه‌گیری: مقایسه این دو رویکرد بیانگر وجود دو نوع روایت افراطی و میانه‌رو در خصوص دلالتهای اخلاقی تحوّلات علم فنّاروی است. براساس دیدگاه افراطی‌تر یعنی علم فرادانشگاهی، نوعی انقطاع افراطی بین شیوه‌های سنتی و نوظهور تولید دانش صورت گرفته که برآیند آن، ظهور ارزشها، اخلاقیات و آداب جدیدی است که ارزشهای سنتی علم دانشگاهی را به شدت تهدید می­کند. در مقابل، در دیدگاه میانه­روتر یعنی شیوه جدید تولید دانش بر حضور همزمان یا همزیستی ارزش‌ها، اخلاقیات و آداب قدیم و جدید علم تاکید داشته و آنها را نه به منزله تهدیدی برای اخلاقیات و آداب سنتی علم، بلکه به مثابه مسؤولیت‌پذیری عمومی، مسؤولیت‌پذیری اجتماعی و بازاندیشانه بودن فزاینده علم در نظر می‌گیرد.